PATOLOJİ NEDİR? NELER YAPAR?
Patoloji, pathos (hastalık) ve logos (bilim) kelimelerinden oluşur ve hastalıkların bilimsel yöntemle incelendiği tıp alanıdır. Cerrahi tıp bilimleri arasında yer alan klinik tıp dalıdır. Hastalıklara yol açan nedenleri (etyoloji), hastalıkların oluş mekanizmalarını (etyopatogenez), bunların doku ve organları etkileme biçimlerini, hastalıklı doku ve organların biçimsel özelliklerini (morfoloji), bu değişimler sonucu oluşan işlev bozukluklarını (functio laesa) inceler.

Patolojik incelemenin hastalığın tanısına ve uygun tedavi yönteminin belirlenmesine katkısı çok büyüktür. Günümüzde, tümörlerin tanısı başta olmak üzere, pek çok hastalığın kesin tanısı yanı sıra hastalığın seyri hakkında (prognoz) belirleyici kriterler için patolojik inceleme gerekli ve zorunludur.

Patolojinin bir diğer önemli görevi de klinisyenlerle birlikte klinikopatolojik toplantılar düzenleyerek hastanın ve hastalığının bulgularını paylaşarak, karşılıklı tartışarak hem klinisyenlerin hastanın ileriki tedavisini planlamada hem de asistan hekimlerin ve tıp öğrencilerinin eğitiminde katkıda bulunmaktır.

Patolojinin inceleyeceği örnekler asıl olarak iki grupta değerlendirilir:
1. Vücuttan küçük bir biyopsi girişimi ile veya büyük bir ameliyat ile çıkartılan dokular/organlar (Patolojik inceleme);
2. Vücuttan iğne ile alınan hücreler, kendiliğinden dökülen hücreler veya vücut sıvıları (Sitolojik inceleme).
Yukarıdaki yollardan biriyle alınan doku/organ/hücre topluluğu/sıvılar “örnek” olarak adlandırılır. Örneklerin ilk grubu için “Biyopsi Raporu”, ikincisi için “Sitoloji Raporu” düzenlenir.

Tıbbi Patoloji Laboratuvarında neler yapılır?
Biyopsi takibi (gelen örneklerin işlemden geçirilerek mikroskop altında bakılır hale getirilmesi)

Tıbbi Patoloji Bölümünde her biri yeterli çalışma alanına ve modern teknik donanıma sahip doku takip laboratuvarı ve makroskopi odaları olmalıdır.

Rutin tanı amacıyla dokuların incelemeye hazır hale getirildiği bu laboratuvarda otomatik boyama cihazı, doku gömme cihazı, mikrotom, otomatik kaset yazma, otomatik lam yazma, otomatik lam kapama, otomatik immünhistokimyasal boyama cihazı bulunmakta ve deneyimli yeterli sayıda teknik personel görev yapmaktadır.

Laboratuvara gönderilen küçük endoskopik biyopsi, insizyonel biopsiler vb materyaller öncelikle ağzı hava geçirmeyen uygun kaplar ile fiksatif (örneğin bozulmasını önleyen kimyasal-formalin) solüsyonlar içerisinde patoloji laboratuvarına ulaştırılmalıdır.

Organ rezeksiyonları, ekstremite amputasyon materyalleri gibi büyük spesmenler ise temiz bir beze sarılı olarak fiksatifsiz ve zaman kaybetmeden laboratuvara ulaştırılmalı ve uygun diseksiyon yöntemiyle açılarak tüm doku katmanlarına formalin difüzyonu olacak şekilde uygun kaplar içerisinde bekletilmelidir.

Gönderilen materyal öncelikle makroskopi laboratuvarında uzman hekim tarafından gözle değerlendirilip ağırlığı, boyutları (ölçüsü), rengi, kıvamı, sıra dışı bir lezyon olup olmadığı yönünden muayene edilir. Daha sonra materyalin tipine ve içerdiği patolojiye göre standardize edilmiş örnekleme yöntemleri kullanılarak uygun ölçüde çok sayıda lezyon örnekleri alınır.

İleri standardın kullandığı hastanelerde( örn: bizim hastanemizde) tam otomatize doku takip (işleme) cihazlarına konulan bu örnekler 14-16 saat süren ve çeşitli kimyasal solüsyonlarda dokuların belli sürelerle bekletilmesi prensibine dayanan takip işleminden geçirilerek kesit alma işlemine hazır hale getirilirler. Yüksek lisans- lisans düzeyinde eğitim almış patoloji teknisyenleri parafin kalıplar içerisine gömülen bu örnekleri daha sonra mikrotom adı verilen ve 1 milimetrenin binde biri oranında ince kesit yapabilen cihazlarda keser. Elde edilen kesitler lam adı verilen camlar üzerine yapıştırılır ve Hematoksilen – Eozin adı verilen standart doku boyası ile boyanır. Bu işlem sonrası mikroskop altında incelenmeye hazır hale getirilirler.

Ayrıca patoloji bölümlerinde ameliyat sırasında hızlı tanı vermek ve ameliyatın kapsamını belirlemek amacıyla kullanılan, taze dokunun bir lama dokundurulması esasına dayanan “imprint” yöntemiyle dökülen hücrelerin incelenmesi; daha sonra gönderilen dokunun özel bir cihazda -20/-25 santigrad derecede dondurulup, mikron kalınlığında kesilmesi ve hızlı boyama yöntemiyle boyanıp bakılması esasına dayanan intraoperatif konsültasyon (frozen section) hizmeti sunulmaktadır. Frozen işlemi sadece ameliyat esnasında ve bazı özel durumlarda başvurulan bir yöntem olup rutin tanı aracı değildir.

Laboratuvarımızda yapılan histopatolojik ve sitopatolojik incelemeler:

• Cerrahi Patoloji
• İnsizyonel biyopsi
• Eksizyonel biyopsi
• Tru-cut (iğne) biyopsi
• Punch’ biyopsi
• Endoskopik biyopsi
• Organ rezeksiyonu
• Ampütasyon
• Lenf nodu diseksiyon
• Histokimya ve İmmünhistokimya

Laboratuvarımızda tanısal amaçlı çok sayıda yeterli konvansiyonel histokimya ve immünhistokimya boyaları yapılmaktadır.

a) Histokimyasal boyalar: Daha ucuz ve temel bir teknik olarak IHK’dan daha eski bir yöntemdir. Burada da amaç hücre içerisindeki madde birikimlerinin, temel yapıtaşlarını veya enfeksiyon ( bakteri, mantar) etkenlerini göstermek olup İHK’nin yaygınlaşması ve panel spektrumunun son derece genişlemesi ile kullanımı azalmıştır.

Ancak belli başlı olanlar halen ucuz ve kolay uygulanabilirliği nedeniyle her laboratuvarda mevcuttur.

b) İmmünhistokimyasal boyalar: Hücreler içerisinde bulunan yapıtaşlarını veya kimyasal reaksiyonları özel bir renkle işaretlenmiş enzimle tanımayı ve göstermeyi esas alan, immünolojiden yararlanan bir ayırıcı tanı yöntemidir.

Tümörün tipi, orijin aldığı doku, ürettiği normal veya sıra dışı ürünlerin tanımlanması ve böylece tümör tipinin belirlenmesini veya tümöre spesifik tedavide kullanılan ilaçların uygulanıp uygulanamıyacağını belirler.

Örneğin meme kanserinde tümörlü dokuda östrojen (ER) ve progesteron (PR) reseptörlerinin varlığı ve yaygınlığı ameliyat sonrasında bu hastaya reseptör blokör tedavi (tamoksifen) verilip verilmeyeceğini belirler.

Aynı şekilde tümörlü dokuda c-erb B2 mutasyonunun varlığının saptanması ile hastaya hedefe yönelik tedavi (Herceptin) uygulanır. Ayrıca bazı tümörlerde etyolojide rol oynayan bazı mutasyonların saptanmasında (p-53, Rb, EGFR, CD-117) immunhistokimyasal yöntemler kullanılır.

Bunların yanı sıra yine kanserlerde o hastanın tümörünün klinik gidişi ile ilgili bilgi verecek bazı ek bulguları (örneğin tümörün çoğalma hızı-Ki-67) elde etmemizi sağlar.

b) Elektron mikroskopi: Rutinde kullanılacak kadar ucuz bir yöntem olmadığından her patoloji ünitesinde mevcut değildir. Ancak yukarıda sayılan konvansiyonel yöntemlerle gösterilemeyen bazı hücre bazında birikimler ve normal dışı organel değişimleri bu yöntemle gösterilebilmektedir. Ve özellikle medikal böbrek biopsilerinin değerlendirilmesinde sıklıkla gereksinim duyulmaktadır (İmmün komplekslerin glomerülde hangi seviyede biriktiği, ya da hücre içinde sıra dışı birikimler (amiloid fibrilleri)

c) İleri standardın kullandığı hastanelerde makroskobi bölümünde “diseksiyon mikroskobu” küçük biyopsilerde incelenecek alanların ayrıştırılması amacıyla kullanılmaktadır.

Örneğin transplantasyon hastalarında alınacak böbrek biyopsi materyallerinin glomerül-tübül ayrımının yapılması için veya glomerülonefrit tipinin belirlenebilmesi için alınan biopside tanı koymayı kolaylaştıracak yeterli sayıda glomerül bulunup bulunmadığının belirlenmesi amacıyla kullanılır.

SİTOPATOLOJİ
Sitopatoloji ünitesinde jinekolojik sitoloji ve jinekoloji dışı (İnce iğne aspirasyonları, seröz effüzyonlar, batın yıkama sıvıları, bronş ve bronkoalveoler lavajlar, balgam ve idrar sitolojileri, beyin omurilik sıvıları, v.b.) sitolojik materyaller incelenmektedir. Sitolojik materyaller için ise gönderme prosedürleri alınan materyalin cinsine göre farklı değişiklikler içermektedir. Servikovajinal sitolojide sıvı temelli tek tabaka ince preparat (Liquid-based cytology) yöntemi kullanılmaktadır.

Bu yöntemin avantajı hücre bloğu hazırlanarak immünsitokimyasal çalışmalara olanak tanımasıdır. Vücut sıvılarının preparasyonunda, yayma preparatlar, sitosantrifüj preparatları ve yeterli materyal olduğunda hücre blokları hazırlanmaktadır. Aspirasyon sitolojileri ve seröz effüzyonlar başta olmak üzere, tüm sitolojik materyallerin değerlendirilmesi sırasında, gerekli görüldüğünde immunositokimyasal çalışma yapılmaktadır. Derin kitlelerden, radyologlar tarafından alınan ince iğne aspirasyonlarında hasta başı yeterlilik değerlendirilmesi yapılmaktadır.

Laboratuvarımızda yapılan sitopatolojik incelemeler:

• Jinekolojik sitoloji
• PAP test tarama testi
• Jinekolojik olmayan sitoloji
• İnce iğne aspirasyon sitolojisi
• Perikardiyal efüzyon
• Plevral efüzyon
• Batın sıvıları
• Kist sıvıları
• Beyin omurilik sıvısı
• Hücre bloğu
• İmprint Sitolojisi
• Sitokimyasal boyama teknikleri
• İmmünositokimyasal Boyama Teknikleri

Bilimsel Otopsi:
Otopsi hastalıkların nedenlerini, organ ve dokularda yol açtıkları biçimsel değişiklikleri açığa çıkarmak amacıyla ceset üzerinde yapılan tıbbi incelemedir. Hastanede yaşamını yitiren hastaların hastalıklarının tanısı ve hastalığın ölümle sonuçlanmasının mekanizmalarını araştırma ve daha sonra benzer klinik durumları gösteren hastalıkların başarıyla tanı ve tedavisi için klinisyenin eğitilmesi amacıyla patologların uyguladığı işlemdir.

En ideal otopsi baş, göğüs ve karın boşluğunun birlikte açılmasıyla en bloc yapılan tam otopsi olup bu 3 boşluktan çıkarılan organların sistematik olarak disseksiyonunun yapılmasıdır. Gereken durumlarda parsiyel otopsi de tanıya yardımcı olabilir. Bazı hastalıklar için (kuduz vs.) otopsi zorunluluğu getirilmiştir.

Tüm anılan yöntemlerle hasta vücudundan alınan doku ve hücre örnekleri gerekli işlemlerden geçirilerek hastanın tedavisini şekillendirecek tanı ve prognoz ile ilgili bilgiler patoloji laboratuvarında uzman hekim tarafından hazırlanan rapor ile hastanın ilgili klinik uzmanına bildirilir.

Örnek vermek gerekirse; laboratuvara gönderilen gastrointestinal (mide-barsak) sisteme ait küçük endoskopik biyopsi materyallerinde hastaya ait “gastrit”, kanser öncesi hücresel değişiklik olan “displazi” veya “kanser” tanısı konabilir. Saç dökülmesi şikayeti olan hastadan alınan saçlı deri insizyonel biyopsi materyalinde dökülmeye neden olan hastalık tespit edilir ve tanıya göre tedavi şekillenebilir.

Yakın Doğu Üniversitesi Tıp Fakültesi Hastanesi yukarıda sözettiğimiz tüm işlemleri ve yöntemleri bünyesinde bulunduran modern bir patoloji laboratuarına ve deneyimli teknik elemanlara ve öğretim üyelerine sahiptir.